10th and 12th class students महाराष्ट्रात शिक्षणाला सामाजिक परिवर्तनाचे शक्तिशाली साधन मानले जाते. मात्र, अनेक विद्यार्थ्यांना आर्थिक अडचणींमुळे त्यांच्या शिक्षणात अडथळा येतो. अशा परिस्थितीत, राज्य सरकारच्या विविध शिष्यवृत्ती योजना गरजू विद्यार्थ्यांसाठी आधार ठरतात. त्यापैकी एक महत्त्वाची योजना म्हणजे “राजर्षी शाहू महाराज शिष्यवृत्ती योजना”, जी अनुसूचित जातीच्या विद्यार्थ्यांना उच्च शिक्षण घेण्यासाठी आर्थिक मदत करते. या योजनेमुळे अनेक विद्यार्थ्यांचे स्वप्न पूर्ण होऊ शकते. शिक्षणाच्या माध्यमातून त्यांना उज्ज्वल भविष्यासाठी संधी मिळते.
राजर्षी शाहू महाराज शिष्यवृत्ती योजना
राजर्षी छत्रपती शाहू महाराज हे महाराष्ट्रातील थोर समाजसुधारक होते. त्यांनी शिक्षणाला समाजपरिवर्तनाचे शक्तिशाली साधन मानले आणि वंचित वर्गाला शिक्षण मिळावे यासाठी महत्वपूर्ण पावले उचलली. सामाजिक समतेसाठी त्यांनी शैक्षणिक सुविधा वाढवण्यावर भर दिला. त्यांच्या विचारांना पुढे नेत महाराष्ट्र शासनाने अनुसूचित जातीतील विद्यार्थ्यांसाठी शिष्यवृत्ती योजना सुरू केली. या योजनेमुळे आर्थिकदृष्ट्या दुर्बल विद्यार्थ्यांना शिक्षणासाठी मदत मिळते. शिक्षणाच्या माध्यमातून त्यांचे भविष्य उज्ज्वल होण्यास हातभार लागतो.
पात्रता निकष
राजर्षी शाहू महाराज शिष्यवृत्ती योजना ही महाराष्ट्र शासनाने अनुसूचित जातीच्या विद्यार्थ्यांसाठी सुरू केलेली महत्त्वाची योजना आहे. या योजनेचा लाभ घेण्यासाठी विद्यार्थ्यांनी दहावीच्या परीक्षेत किमान ७५% गुण मिळवलेले असणे आवश्यक आहे. अकरावी किंवा बारावीमध्ये शिक्षण घेत असलेल्या पात्र विद्यार्थ्यांना दरमहा ३०० रुपये शिष्यवृत्ती दिली जाते. ही शिष्यवृत्ती संपूर्ण शैक्षणिक वर्षात १० महिन्यांसाठी मिळते, म्हणजेच विद्यार्थ्यांना वार्षिक ३,००० रुपये मिळतात. या आर्थिक मदतीमुळे विद्यार्थ्यांना शिक्षणात सातत्य ठेवता येते.
आवश्यक कागदपत्रे
विद्यार्थ्याने अनुसूचित जातीतर्गत येत असल्याचा अधिकृत पुरावा म्हणून जात प्रमाणपत्र असणे आवश्यक आहे. तसेच, दहावीच्या परीक्षेत किमान ७५% गुण मिळवले असणे गरजेचे आहे. अर्जदार सध्या महाराष्ट्रातील शासकीय किंवा अनुदानित शाळेत अकरावी किंवा बारावीमध्ये शिकत असावा. याशिवाय, तो महाराष्ट्र राज्याचा अधिवासी असणे आवश्यक आहे. प्रवेशासाठी वरील सर्व अटी पूर्ण करणे गरजेचे असून, आवश्यक कागदपत्रे वेळेत सादर करावी लागतील. दिलेल्या निकषांनुसार पात्र ठरणाऱ्या विद्यार्थ्यांनाच या योजनेचा लाभ मिळणार आहे.
ऑनलाइन अर्ज प्रक्रिया
राजर्षी शाहू महाराज शिष्यवृत्ती योजनेसाठी अर्ज करण्याची प्रक्रिया अतिशय सोपी असून, ती ऑनलाइनच पूर्ण करता येते. विद्यार्थ्यांना महाराष्ट्र शासनाच्या महाडीबीटी (MAHA-DBT) पोर्टलवर जाऊन अर्ज भरावा लागतो. यासाठी प्रथम नवीन युजर म्हणून नोंदणी करावी लागेल. त्यानंतर युजर आयडी आणि पासवर्ड टाकून लॉगिन करा. मुख्य मेनूमधील ‘अर्ज करा’ या पर्यायावर क्लिक करून राजर्षी शाहू महाराज शिष्यवृत्ती योजना निवडा. आवश्यक माहिती भरून, कागदपत्रे अपलोड करा. सगळे तपशील नीट भरल्यानंतर अर्ज सबमिट करा.
शिष्यवृत्तीचा वापर
विद्यार्थ्याने दहावीच्या परीक्षेत किमान ७५% गुण मिळवल्याचे प्रमाणपत्र सादर करणे आवश्यक आहे. तसेच, तो सध्या अकरावी किंवा बारावीमध्ये शिक्षण घेत आहे याचा पुरावा म्हणून शाळेचे बोनाफाईड प्रमाणपत्र आवश्यक आहे. जर विद्यार्थी अनुसूचित जातीचा असेल, तर त्यासाठी अधिकृत जात प्रमाणपत्र द्यावे लागेल. आधार कार्ड ओळखपत्र म्हणून आवश्यक आहे, तर शिष्यवृत्तीची रक्कम जमा करण्यासाठी विद्यार्थ्याच्या नावे असलेले बँक खाते असणे गरजेचे आहे. याशिवाय, विद्यार्थी महाराष्ट्राचा रहिवासी असल्याचा पुरावा म्हणून रहिवासी प्रमाणपत्रही सादर करावे लागेल.
शिष्यवृत्तीचा उपयोग
दरमहा मिळणारे ३०० रुपये विद्यार्थ्यांच्या शिक्षणाशी संबंधित लहान-मोठ्या खर्चांसाठी उपयोगी पडतात. या मदतीतून पुस्तके, वह्या, स्टेशनरी तसेच प्रवास खर्च भागवता येतो. अनेक कुटुंबांची आर्थिक परिस्थिती कमकुवत असल्यामुळे काही विद्यार्थ्यांना शिक्षण सोडण्याची वेळ येते. अशा कठीण प्रसंगी ही शिष्यवृत्ती त्यांच्यासाठी आधार ठरते. शिक्षण सुरू ठेवण्यासाठी लागणाऱ्या आवश्यक गोष्टींसाठी ही मदत उपयोगी पडते. घरच्यांची आर्थिक मर्यादा लक्षात घेता, हा निधी विद्यार्थ्यांना थोडा का होईना, पण दिलासा देणारा असतो.
शिष्यवृत्तीची संधी
विद्यार्थ्यांना दहावीच्या परीक्षेत उत्तम गुण मिळवण्यासाठी प्रयत्नशील राहावे लागते, कारण त्यावर शिष्यवृत्ती मिळण्याची संधी अवलंबून असते. ही संधी मिळवण्यासाठी विद्यार्थी अधिक मेहनत घेतात आणि नियमित अभ्यास करतात. त्यामुळे त्यांचे एकूण शैक्षणिक प्रदर्शन सुधारते. अभ्यासाची सवय लागल्यामुळे ज्ञानाची समज वाढते आणि आत्मविश्वासही उंचावतो. कठोर परिश्रम केल्याने त्यांच्यात शिस्त आणि एकाग्रता निर्माण होते. यामुळे भविष्यात उच्च शिक्षण घेताना किंवा स्पर्धा परीक्षांसाठी तयारी करताना त्यांना फायदा होतो. अशा प्रकारे शिष्यवृत्तीची संधी विद्यार्थ्यांना प्रेरणा देण्याचे काम करते.
ड्रॉपआउट कमी होणे
आर्थिक अडचणींमुळे अनेक विद्यार्थी शिक्षण अर्धवट सोडतात, पण या योजनेमुळे त्यांना शिक्षण पूर्ण करण्यासाठी मदत मिळते. त्यामुळे शाळा सोडणाऱ्यांचे प्रमाण कमी होते आणि जास्त विद्यार्थी शिक्षण घेऊ शकतात. अनुसूचित जातीच्या विद्यार्थ्यांना शिष्यवृत्तीमुळे चांगल्या शिक्षणाची संधी मिळते, ज्यामुळे त्यांचा आत्मविश्वास वाढतो. शिक्षणाच्या मदतीने ते स्वतःला सक्षम करू शकतात आणि चांगल्या संधी मिळवू शकतात. शिक्षण घेतलेल्या विद्यार्थ्यांमुळे संपूर्ण कुटुंबाचा आणि समाजाचाही विकास होतो. त्यामुळे समाजात आर्थिक आणि सामाजिक सुधारणा घडतात.
थेट बँक खात्यात पैसे
Also Read:
बँकेच्या नियमात मोठा बदल आजपासून सेविंग खात्यात एवढीच रक्कम ठेवता येणार Bank new rules april
शिष्यवृत्तीची रक्कम थेट विद्यार्थ्यांच्या बँक खात्यात जमा केली जाते, त्यामुळे कोणत्याही मध्यस्थाची गरज लागत नाही आणि संपूर्ण प्रक्रिया पारदर्शक राहते. संपूर्ण अर्ज प्रणाली ऑनलाइन असल्यामुळे विद्यार्थ्यांना कोणत्याही कार्यालयात जाऊन वेळ आणि पैसा खर्च करण्याची आवश्यकता राहत नाही. वेळेवर आणि नियमित शिष्यवृत्ती मिळाल्याने विद्यार्थ्यांना शिक्षणासाठी लागणाऱ्या खर्चांची सोय सहज करता येते. यामुळे आर्थिक अडचणींमुळे शिक्षण अर्धवट सोडण्याची वेळ येत नाही. शिष्यवृत्तीच्या या थेट हस्तांतरणामुळे भ्रष्टाचाराला आळा बसतो आणि गरजू विद्यार्थ्यांना योग्य वेळी आर्थिक मदत मिळते.
जागरूकता वाढवण्याची गरज
अनेक पात्र विद्यार्थी या योजनेची माहिती नसल्यामुळे त्यांना याचा लाभ मिळत नाही. ग्रामीण भागातील विद्यार्थ्यांना ऑनलाइन अर्ज प्रक्रिया समजत नाही, त्यामुळे अर्ज करताना अडचणी येतात. काही विद्यार्थ्यांकडे बँक खाते नसते, तर काहींचे खाते आधारशी जोडलेले नसते, त्यामुळे शिष्यवृत्ती मिळण्यात विलंब होतो. माहिती तंत्रज्ञानाच्या कमतरतेमुळे अनेक विद्यार्थी अर्जाची प्रक्रिया पूर्ण करू शकत नाहीत. गावांमध्ये इंटरनेट सुविधा आणि डिजिटल साक्षरतेचा अभाव असल्याने विद्यार्थी योजनांपासून वंचित राहतात. शालेय स्तरावर पुरेशी जागरूकता निर्माण होत नसल्यामुळे योजनांची माहिती विद्यार्थ्यांपर्यंत पोहोचत नाही.
Also Read:
शाळा कॉलेज अखेर तो निर्णय रद्द विद्यार्थी शिक्षकांसाठी आनंदाची बातमी School college holiday