RBI update भारतीय चलन व्यवस्थेत पुन्हा एकदा 1000 रुपयांच्या नोटेबाबत चर्चा सुरू झाली आहे. 2016 मध्ये झालेल्या नोटबंदीनंतर ही नोट चलनातून पूर्णपणे बाद करण्यात आली होती. त्यानंतर 2000 रुपयांची नोट आली, पण आता तीही हळूहळू मागे घेतली जात आहे. त्यामुळे अनेक तज्ज्ञ आणि अर्थशास्त्रज्ञ अंदाज लावत आहेत की 1000 रुपयांची नोट पुन्हा चलनात येऊ शकते का? सध्या सरकारकडून यावर कोणतीही अधिकृत घोषणा नसली, तरी या चर्चांना उधाण आले आहे.
1000 रुपयांच्या नोटेवरील चर्चा
भविष्यात 1000 रुपयांची नोट पुन्हा चलनात आणली जाईल का, याबाबत निश्चित माहिती नाही. मात्र, अर्थव्यवस्थेच्या गरजेनुसार आणि डिजिटल व्यवहारांना चालना देण्याच्या उद्देशाने सरकार महत्त्वाचे निर्णय घेत आहे. सोन्याच्या वाढत्या किमती, चलन व्यवस्थापन आणि महागाईचा विचार करता मोठ्या मूल्याच्या नोटांबाबत वेगवेगळे अंदाज लावले जात आहेत. जर 1000 रुपयांची नोट परत आली, तर त्याचा बाजारावर आणि लोकांच्या दैनंदिन व्यवहारांवर काय परिणाम होईल, हे पाहणे महत्त्वाचे ठरेल.
इतिहास व बदल
पहिल्यांदा 1950 मध्ये एक हजार रुपयांची नोट चलनात आणण्यात आली होती. मात्र, काही कारणांमुळे 1975 मध्ये ही नोट बंद करण्यात आली. त्यानंतर अनेक वर्षे मोठ्या मूल्याच्या नोटांची गरज वाटत असताना, 2000 रुपयांची नोट सुरू करण्यात आली. ही नोट विशेषतः नोटबंदीनंतर अधिक प्रचलित झाली. 2016 मध्ये झालेल्या नोटबंदीनंतर 2000 रुपयांच्या नोटेचा वापर वाढला, मात्र लवकरच सरकारने ही नोटही हळूहळू चलनातून बाद करण्यास सुरुवात केली. नोटांबाबत वारंवार बदल होत गेले.
आर्थिक व्यवस्थापन
भारतातील चलन व्यवस्थापनात वेळोवेळी मोठ्या मूल्याच्या नोटांमध्ये बदल करण्यात आले आहेत. हजार रुपयांची नोट बंद होऊन अनेक वर्षांनी दोन हजार रुपयांची नोट आली, पण तीही काही काळानंतर बाद करण्यात आली. सरकारने असे बदल चलन नियंत्रण आणि आर्थिक व्यवस्थापनाच्या दृष्टीने केले. मोठ्या नोटा असाव्यात की नाही, यावर वेळोवेळी सरकार आणि तज्ज्ञांमध्ये चर्चा होत असते. मोठ्या नोटांच्या अनुपलब्धतेमुळे रोख व्यवहारांवर परिणाम होतो आणि डिजिटल व्यवहारांना चालना मिळते.
आरबीआयचे स्पष्ट मत
रिझर्व बँकेने स्पष्ट केले आहे की, सध्या हजार रुपयांच्या नोटा पुन्हा चलनात आणण्याची कोणतीही योजना नाही. बँक सध्या डिजिटल पेमेंट प्रणाली अधिक सक्षम करण्यावर भर देत आहे. नागरिकांनी डिजिटल व्यवहारांकडे वळावे यासाठी विविध उपाययोजना केल्या जात आहेत. कॅशलेस व्यवहारांना चालना देण्यासाठी सरकार आणि बँकिंग यंत्रणा सातत्याने प्रयत्नशील आहे. भविष्यातील अर्थव्यवस्थेसाठी डिजिटल पेमेंट हा महत्त्वाचा भाग बनत चालला आहे. त्यामुळे रोखीच्या वापरातही हळूहळू घट होत आहे.
2000 रुपयांच्या नोटेचे भविष्य
दोन हजार रुपयांच्या नोटा चलनातून काढून टाकण्याची प्रक्रिया सुरू आहे. रिझर्व बँकेने यापूर्वीच जाहीर केले होते की, या नोटा चलनात राहणार नाहीत आणि त्या बदलण्यासठी मुदत देण्यात आली होती. ज्या नोटा अद्याप जमा झालेल्या नाहीत, त्यांचे विनिमय आणि बदलण्याच्या प्रक्रियेसाठी काही निवडक बँकांमध्ये सोय उपलब्ध करून दिली जात आहे. यामुळे नागरिकांनी वेळेत आपल्या दोन हजार रुपयांच्या नोटा जमा कराव्यात, अशी सूचनाही देण्यात आली आहे. डिजिटल व्यवहारांना अधिक चालना मिळत आहे.
सध्याचे अधिकृत चलन
सध्या भारतात 2000, 500, 100, 50, 20 आणि 10 रुपयांच्या नोटा अधिकृत चलन म्हणून वापरात आहेत. रिझर्व बँक देशातील चलन प्रणाली अधिक सुरक्षित आणि आधुनिक करण्यासाठी सातत्याने प्रयत्न करत आहे. नोटांमध्ये नवीन सुरक्षा वैशिष्ट्ये समाविष्ट करण्यावर भर दिला जात आहे. भविष्यात चलन अधिक सुरक्षित आणि बनावट नोटांपासून संरक्षण मिळावे यासाठी सुधारणा केल्या जात आहेत. डिजिटल पेमेंट वाढत असले तरी रोख व्यवहारांचा वापर अद्याप सुरू आहे.
डिजिटल पेमेंट प्रोत्साहन
सध्या रिझर्व्ह बँक डिजिटल पेमेंटला अधिक प्रोत्साहन देत आहे. तंत्रज्ञानाच्या मदतीने व्यवहार अधिक सोपे आणि सुरक्षित झाले आहेत. डिजिटल पेमेंट प्रणालींमुळे रोख व्यवहाराची गरज कमी होत आहे, त्यामुळे लोक मोठ्या प्रमाणावर ऑनलाइन व्यवहार स्वीकारत आहेत. मोबाईल वॉलेट्स, यूपीआय आणि इतर डिजिटल पेमेंट पर्यायांमुळे खरेदी-विक्री जलद गतीने होत आहे. रोख रकमेच्या व्यवहारात असणाऱ्या सुरक्षेसंबंधी समस्या टाळण्यासाठी डिजिटल पर्याय हा सुरक्षित मार्ग ठरत आहे.
लहान नोटांना प्राधान्य
सध्याच्या परिस्थितीत मोठ्या मूल्याच्या नोटांपेक्षा लहान मूल्याच्या नोटांना प्राधान्य दिले जात आहे. यामुळे आर्थिक व्यवहार अधिक सोपे होत असून, नकद रकमेवर अवलंबून राहण्याची गरज कमी होत आहे. एक हजार रुपयांच्या नोटा पुन्हा चलनात येण्याची शक्यता अत्यल्प असल्याचे जाणकारांचे मत आहे. रिझर्व्ह बँक डिजिटल चलनाकडे अधिक भर देत असल्यामुळे भविष्यात क्रिप्टोकरन्सी किंवा इतर डिजिटल चलनाच्या संकल्पनाही विकसित होण्याची शक्यता आहे. भारत आर्थिकदृष्ट्या अधिक सक्षम होणार.
1000 रुपयांची नोट सध्या नाही
Also Read:
बँकेच्या नियमात मोठा बदल आजपासून सेविंग खात्यात एवढीच रक्कम ठेवता येणार Bank new rules april
सध्या एक हजार रुपयांची नोट पुन्हा चलनात आणली जात नाही. बँकिंग व्यवस्थेत त्यावर कोणतेही केंद्रित निर्णय घेतलेले नाहीत. भविष्यात आर्थिक परिस्थितीनुसार काही बदल होऊ शकतात, पण सध्या अशी कोणतीही योजना नाही. रिझर्व्ह बँकेने यासंदर्भात कोणतेही अधिकृत संकेत दिलेले नाहीत. नागरिकांमध्ये याबाबत अनेक तर्क-वितर्क होत आहेत, मात्र सध्या कोणताही ठोस निर्णय घेतलेला नाही. एकूणच, सध्याच्या घडीला हजार रुपयांची नोट पुनरागमन करणार नसल्याचे स्पष्ट आहे.